Türk Dünyasında Ayın Gündemi (Ocak 2015)
— Kırgızistan ve Kazakistan arasındaki gümrük noktaları, 1 Mayıs 2015’ten itibaren kaldırılacak. Yerini serbest geçişe bırakacak olan bu merkezlerdeki cihaz ve görevliler, diğer ülkelerle olan sınırlardaki gümrük kapılarında değerlendirilecek. Bu uygulamayı kademeli olarak başka ülkelerle de gerçekleştirecek olan Kırgızistan’ın, Çin, Kazakistan, Özbekistan ve Tacikistan ile arasındaki gümrük kapısı sayısı; 22.
— Türk Dünyası’nın en önemli sembollerinden olan Kitab-ı Dede Korkut’un Alman bilim adamı Friedrich von Diez tarafından keşfedilerek bilim dünyasına kazandırılmasının 200’üncü yılı nedeniyle, bir kolokyum düzenlendi. Azerbaycan’da düzenlenen kolokyuma Türkiye, Almanya, Kazakistan, İtalya, Rusya ve Gürcistan’dan akademisyenler ve uzmanlar katıldı. Kolokyumda, Dede Korkut’la ilgili bugüne dek yapılan çalışmalar, bundan sonra yapılacak işler, kitabın daha derinden öğrenilmesi ve dünyada tanıtılması gibi konular ele alındı.
— Kazakistan Kültür ve Spor Bakanı Aristanbek Muhammedoğlu ülkesinin Latin alfabesine geçiş programını kabul ettiğini söyledi. Muhammedoğlu, programı aceleye getirerek işi zora sokmak istemediklerini kaydetti. Muhammedoğlu, Latin alfabesine geçiş sürecinin 2025 yılında tamamlanacağını belirtti. Ülkede, Latin alfabesine geçiş için öncelikle ders kitapları, eğitim araçları, bilgisayar programlarında değişiklik gibi pek çok ön hazırlığın tamamlanması gerekiyor.
— 11’inci Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaşım Koridoru Bakanlar Konferansı yapıldı. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Lütfi Elvan, burada düzenlenen törenle, Avrupa – Kafkasya -Asya Ulaşım Koridoru Hükümetlerarası Komisyon Başkanlığı’nı, Tacikistan’dan devraldı. Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaşım Koridoru’nu “Modern İpekyolu” olarak tanımlayan Elvan, söz konusu koridorun günümüz ticaretinin önemli bir parçası olduğunu kaydetti.
— Türkiye-Azerbaycan-Türkmenistan Üçlü Dışişleri Bakanları Toplantısı Aşkabat’ta yapıldı. Toplantıların ardından düzenlenen ortak basın toplantısında konuşan Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, özellikle enerji alanında işbirliği konusunun değerlendirildiğini ifade etti. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, görüşmelerde, Hazar bölgesinde çıkan Türkmen ve Azerbaycan gazının, Türkiye üzerinden Avrupa ülkelerine kadar güvenli bir şekilde nasıl ulaştırılabileceği konularını ele aldıklarını kaydetti. Toplantıların bundan sonraki süreçte Liderler Zirvesine dönüştürüleceğini belirten Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, bunun ülkelerin birbirine verdikleri önemin bir göstergesi olduğunu söyledi.
— Merv, 2015 Türk Dünyası Kültür Başkenti resmi açılış törenine ev sahipliği yaptı. Türkmenistan’ın Merv şehrine 2015 yılı Türk Dünyası Kültür Başkenti unvanı verilmesi münasebetiyle Mari vilayetinin Tarihi Müzesinde Türk Dünyası güzel sanatlar, el sanatları ve fotoğraf sergisi, Ruhiyet Sarayında Türk Dünyası müzik ve folklor gruplarının konseri ile resmi açılış töreni yapıldı. Törene Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye, Türkmenistan, Makedonya, Bosna Hersek, Macaristan, Bulgaristan, Gagavuz (Moldova), Rusya Federasyonu bölgeleri: Tataristan, Başkurdistan, Hakasya, Tuva, Saha-Yakudistan, Kalmukistan ve Altay’dan kültür alanındaki temsilciler ve gruplar katıldı.
— Azerbaycanlılar, “Kanlı Ocak” katliamının 25. yılında, olaylarda hayatını kaybedenlerin defnedildiği Şehitler Hiyabanı’na akın etti. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, burada düzenlenen törende Ebedi Ateş Anıtı’na çelenk bıraktı. Resmi törenin ardından binlerce Azerbaycanlı, şehitliğe akın ederek mezarları kırmızı karanfillerle süsledi. Azerbaycanlılar, 1990 yılının başında Ermenilerin artan toprak taleplerine ve Sovyet yönetimine tepkilerini göstermek için Bakü’nün Azadlık Meydanı’nda uzun süreli mitingler düzenlemiş, Sovyet ordusu, 20 Ocak’ta Bakü’ye girerek aralarında kadın ve çocukların da bulunduğu 150’ye yakın sivili katlederek, yüzlerce kişiyi yaralamıştı. 20 Ocak’ın “Milli Matem” günü olarak ilan edildiği Azerbaycan’da, her yıl bu tarihte anma etkinlikleri düzenleniyor.
— Kazakistan – Türkmenistan – İran demir yolu üzerinden İran’a taşınan ilk ürün, buğday oldu. Kazakistan’dan ithal edilerek İran’a getirilen 465 ton buğday gümrük işlemlerinden sonra Ince-Barun istasyonuna getirildi. Buğdayın özel sektöre ait bir şirket tarafından satın alındığı ve Torkaman bölgesine götürüleceği bildirildi. Türkmenistan – Kazakistan-İran demiryolu geçen sene Aralık ayında üç ülke Cumhurbaşkanlarının katılımıyla açılmıştı. Hazar Denizi’nin doğu kıyısından geçen bu ulaşım yolu Orta Asya Cumhuriyetlerinde üretilen malların Basra Körfezi’ne ulaşımını sağlıyor.
— Bağdat, Türkiye- Irak 17. Dönem Karma Ekonomik Komisyonu Toplantısına ev sahipliği yaptı. Toplantı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız ve Irak Dışişleri Bakanı İbrahim Caferi’nin başkanlığında 9 yıl aradan sonra gerçekleşti. Toplantıda Irak’tan Türkiye’ye ham petrol sevkiyatının artırılması konusunda uzlaşıldı. Uzlaşmaya göre Kürt petrolünde ihracat artacak, tek rota ise Ceyhan olacak. Böylece Kürt petrolünün dünyaya açılması konusunda Türkiye’nin rolü artacak. Heyetler ayrıca, iki ülke arasında yeni bir işbirliği alanı açacak doğalgaz boru hattının geliştirilmesine yönelik gerekli teknik çalışmaların başlatılması konusunda da mutabakata vardı.
— Yunus Emre Enstitü’nün Balkan ülkelerinde düzenlediği Türkçe kursları büyük ilgi görüyor. Bosna Hersek’te 2009’dan itibaren eğitim ve kültür faaliyetleri gerçekleştiren Yunus Emre Enstitüsü, ülkede yaklaşık 11 bin kişiyi Türkçe ile tanıştırırken, aynı zamanda çok sayıda ilkokul ve lisede Türkçe’nin seçmeli yabancı dil olarak okutulmasını da sağladı. Enstitü, Bosna Hersek Federasyonu kantonlarındaki bazı okullarda 39 öğretmenle 5 binden fazla öğrenciye Türkçe dersi veriyor.
— Yunus Emre Enstitüsü’nün yurt dışındaki Türk Kültür Merkezleri’nde gerçekleştirdiği Türkçe Yeterlik Sınavı’na en fazla katılım Azerbaycan’dan oldu. Enstitü, Türkiye’de eğitim görmek isteyen öğrenciler ve Türkçe bilgilerinin seviyesini belgelendirmek isteyen vatandaşlar için 38 ülkede eş zamanlı olarak sınav düzenledi. Sınava tüm ülkelerden toplam 400 kişi katılırken, bunların 233’ünü Azerbaycanlılar oluşturdu.
— Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, 15 yıllık aradan sonra ilk kez İran’a resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. İran Savunma Bakanı Hüseyin Dehkan ve Şoygu, ülkeleri arasında askeri işbirliği yapılmasını öngören hükümetlerarası bir anlaşma imzaladı. Şoygu, “İlk olarak askeri işbirliğimizin hukuki temellerini güçlendirmeye odaklanmalıyız. Tahran’da imzalanan anlaşmayla, askeri işbirliğinin teorik temeli atılmış oldu” diye konuştu. Moskova, Eylül 2010 itibarıyla, Birleşmiş Milletlerin kararı uyarınca İran’a silah ihracatını ciddi ölçüde azaltmıştı. Yaptırımların nedeni İran’ın nükleer programıydı. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin daimi üyeleri Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Fransa, Çin ve Rusya ile Almanya’dan oluşan 5+1 grubu İran’ın nükleer programını nükleer silah üretemeyecek noktaya kadar geriletmesini istiyor. İran da kendine uygulanan ambargoların kaldırılmasını talep ediyordu.
— Rusya para birimi rublenin yüksek oranda değer kaybetmesi, Özbekistan başta olmak üzere eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği üyesi 9 ülkenin ekonomisi için ciddi bir tehdit oluşturuyor. Dünya Bankası uzmanlarına göre 2015 yılında Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleri 10 milyar dolardan fazla para gelirinden mahrum kalabilir. Rublenin değeri düştükten sonra kazançlarında ciddi azalma olan çok sayıda göçmen işçi de Rusya’yı terk etmeye başladı. Bu durum Rusya ekonomisine zarar vereceği gibi, işçilerin gideceği ülkelerde de işsizliği arttıracak. Dünya Bankası’na göre, Özbekistan ekonomisinin en az yüzde 12’si Rusya’da çalışmakta olan Özbek göçmen işçilerin ülkelerine yapmakta olduğu para transferine bağlı. İşçilerin dönüşüyle Özbekistan’da ciddi sıkıntılar baş gösterecek. Son dört ay içinde Rus rublesi yaklaşık iki kat değer kaybetti. Türkmenistan para birimi manat ise sadece bu ay yüzde 19 değer kaybetti. Kırgızistan ve Tacikistan da yüksek enflasyon tehdidi altında bulunuyor.
— İslam İşbirliği Teşkilatı Üye Ülkeler Parlamento Birliği 10. Konferansı, İstanbul’da yapıldı. Toplantıya Asya, Afrika ve Orta Asya’daki İslam ülkelerinden üye ve gözlemci ülkeler katıldı. Dönem başkanlığının Türkiye’ye geçtiği açılışa, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da katılarak, bir konuşma yaptı. İslam dünyası üzerinde çok ciddi bir operasyon yapıldığını belirten Erdoğan, “Pakistan, Afganistan kan ağlıyor. Irak, Suriye, Filistin, Mısır, Libya aynı şekilde. Bütün oyunlar buralarda. Myanmar’a gidiyorsunuz, aynı şekilde. Somali aynı şekilde” dedi ve İslam Ülkelerinin işbirliği yapmasının önemine vurgu yaptı. Yeni dönemde Dönem Başkanlığı görevini yürütecek olan Meclis Başkanı Cemil Çiçek de konuşmasında İslam ülkelerinin parlamentolarının, tüm üye ülke halklarının istikrar, güvenlik ve refah içinde yaşaması, bölgesel ve küresel barışa katkıda bulunması bakımından kilit bir sorumluluğa sahip olduğunu aktardı. Toplantıda Nijerya’nın, İslam İşbirliği Teşkilatı Üye Ülkeler Parlamento Birliği üyeliği de kabul edildi.
— Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 2015’teki ilk yurt dışı ziyaretini Türkiye’ye yaptı. Türkiye-Azerbaycan Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi dördüncü toplantısına katılmak için Türkiye’ye gelen Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Başbakan Ahmet Davutoğlu ile biraraya geldi. Görüşmede ulaştırma ve enerji konuları öncelikli olarak ele alındı. Aliyev daha sonra Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nda resmi törenle karşılandı. Ziyaret kapsamında çeşitli konularda bir dizi anlaşma imzalandı.
— Tataristan, 2015 yılını ‘İslami İlimler Yılı’ ilan etti. Amaç; İslami düşüncenin ihyası. Müftüler Konseyi’nin Mevlid Kandili nedeniyle düzenlediği kurultayda alınan kararla yıl içerisinde konuyla ilgili birçok etkinlik yapılacak. Projelerin en önemlisi ise İslam alimlerinin anlatılacağı kitap. Tataristan Müslümanları İdaresi tarafından yayımlanacak kitapta Rusya’da İslam dininin gelişmesine önemli katkılar sunmuş Tatar liderlerin hayatı ve ilmi eserleri anlatılacak.
— Hazar Denizi’nde, Türkmenistan bandıralı ilk feribot seferi yapıldı. İlk sefer, Hazar’ın kıyısındaki Türkmenbaşı limanından Rusya’nın Olya limanına gerçekleştirildi. Türkmenistan’ın ‘Berkarar’ isimli Ro-Pax gemisi, Rus limanında tören ile karşılandı. Törene katılan Astrahan Bölgesi Uluslararası ve Dış Ekonomik İlişkiler Bakanı Denis Afanasev, bu seferle Rusya ile Türkmenistan arasında yük taşımacılığında yeni bir sayfa açıldığını belirtti. Törende, Türkmenistan’ın Azerbaycan, İran ve Kazakistan limanlarına da seferler düzenleyebileceği kaydedildi.
— Kırgızistan’da son 20 yılda 450 binden fazla kişi başka bir ülkenin vatandaşlığına geçti. Haberin kaynağı Rusya’daki Kırgız Göçmen İşçiler Cemiyeti Başkanı Alisher Madanbekov. 450 bin Kırgız vatandaşının Rusya başta olmak üzere diğer ülkelerin vatandaşlığına geçtiğini söyleyen Madanbekov, başka ülke vatandaşlığına geçenlerin ülkeye döndüğünde hiçbir hakka sahip olmadıklarını belirterek çifte vatandaşlığın tanınması gerektiğini söyledi. Ülkede çifte vatandaşlık tanınmadığı için bir başka ülkeden vatandaşlık alan Kırgızistan vatandaşları, ülkelerine vize ile giriş yapabiliyor ve kamu kurumlarında çalışamıyor ayrıca gayrimenkul edinemiyor.
— Türkmenistan Ekonomisi 2014 yılında, 10,3 büyüme gösterdi. Devlet Başkanı Gurbangulı Berdimuhamedov 2014 yılı büyüme rakamlarını açıkladı. 2014’ün ekonomik açıdan zor bir yıl olduğuna dikkati çeken Berdimuhamedov, Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’nın yüzde 10,3 oranında artış gösterdiğini söyledi. Berdimuhamedov, sanayi üretiminde yüzde 11,1 artış elde edildiğini ifade ederken, inşaat sektöründe ise 12,8 büyüme gerçekleştirildiğini açıkladı. Enerji zengini ülkede doğalgaz ihracatı ise bir önceki seneye göre yüzde 11,2 artış gösterdi. Berdimuhammedov, 2013 yılına oranla yatırımların geçen yıl yüzde 6,7 oranında artış gösterdiğini vurgulayarak, 17 milyar dolardan fazla yatırım yaptıklarını söyledi. Berdimuhamedov, halen ülke genelinde 51 milyar dolarlık projenin yapımının devam ettiğini de kaydetti. Berdimuhammedov, 2015’te kamu kuruluşlarına verilecek olan kredi miktarını artıracaklarını da sözlerine ekledi.
— İşgal birliklerinin bir kısmının ülkeden çekilmesinin ardından, Taliban saldırılarına karşı tek başına mücadele etmek durumunda kalan Afganistan’da kabineye ilişkin belirsizlik son buldu. Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani Ahmedzai, üç ayı aşan gecikmenin ardından yeni kabineyi geçtiğimiz günlerde bir törenle açıkladı. Afganistan’da bir yıldan bu yana devam eden seçim krizinden dolayı ülkedeki yönetim kurumlarının neredeyse tamamı çalışamaz hale gelmişti. Eşref Gani’nin yeni hükümet için atadığı 25 kişilik kabinenin Afganistan meclisinin güvenoyuna sunulacağı belirtildi. Ancak güvenoyu oylamasının ne zaman yapılacağına yönelik bir bilgi verilmedi. Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani ve seçimlerdeki en büyük rakibi Dr. Abdullah Abdullah, yeni kabineyi oluşturmak için üç aydan bu yana anlaşmaya çalışıyordu. Öte yandan yeni kabinede önde gelen dört bakanlık için aday gösterilen isimlerin Abdullah Abdullah’a yakın isimler oldukları belirtildi.
— Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin kurucu Rauf Denktaş ölümünün üçüncü yıldönümünde Lefkoşa’da mezarı başında anıldı. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Derviş Eroğlu, anma töreninde Denktaş’ın yolunda ilerleyerek devleti sonsuza kadar yaşatacakları sözü verdi. Denktaş’ın Kıbrıs Türklerini toplumdan devlet olma noktasına taşıdığını belirten Eroğlu, “Denktaş, bir mücahit, diplomat, dava avukatı, devlet adamı olarak varoluş ve özgülük mücadelesine damgasını vurdu ve tarihteki şanlı yerini aldı. Ne mutlu Kıbrıs Türkü’ne ki, Denktaş gibi bir kişiyi yetiştirmiş, yok olma noktasından devlet sahibi bir halk noktasına gelmiştir. Denktaş bana sık sık, ‘Devlete, egemenliğe, halka, sahip çık” dedi. Denktaş’ın Kıbrıs Türk halkına ve bana en önemli vasiyeti budur. Ve ona sesleniyorum: Sözümde duruyorum; Duracağım. Rumlarla bir anlaşma olacaksa, iki halkın egemenliğinden vazgeçmeyeceğiz” dedi.
— TÜBİTAK ve Kırgızistan Ulusal Bilimler Akademisi arasında iki ülke arasındaki bilimsel ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla, “Bilim ve Teknoloji İşbirliği Protokolü” imzalandı. Protokol uyarınca, Türk bilim insanları ile Kırgız bilim insanları arasındaki ortak araştırma ve geliştirme projeleri desteklenebilecek. Protokol aynı zamanda, Kırgızistan ile Türkiye arasında bilim insanı değişimi ve bilgi paylaşımını da mümkün kılıyor.
— Balkanlar azalan nüfus tehlikesiyle karşı karşıya. Bu tehlikenin en önemli nedenleri ise, 1990’lı yıllarda eski Yugoslavya’nın parçalanmaya başlamasıyla yaşanan savaşlarda 200 bin kişinin hayatını kaybetmesi ve 2 milyondan fazla insanın vatanını terk etmek zorunda kalması. Tehlike özellikle Yugoslavya’nın parçalanmasıyla ortaya çıkan Sırbistan, Hırvatistan ve Bosna Hersek için geçerli. Sırbistan İstatistik Kurumu’nun konuya ilişkin raporuna göre, Sırbistan diğer Balkan ülkeleriyle karşılaştırıldığında “en kötü” durumdaki ülke. Makedonya ve Karadağ’da ise nüfusta az da olsa bir artış söz konusu.
— Kosova, 8’nci Türk Sinema Haftası’na ev sahipliği yaptı. Haftanın açılışı için Prizren Kültür Merkezi’nde bir tören düzenlendi. Engellilere adanan haftanın açılışında, hayata karşı engelleri aşmanın yollarını anlatan, “Başka Dilde Aşk” filmi gösterildi. Galanın ardından Türk filmleri üç gün boyunca Prizrenlilerle buluştu. Düzenlenen sohbet ve konferanslardaysa; engellilerin sinema ve tiyatro gibi farklı sanat dallarına ulaşabilmesi için neler yapılabileceği tartışıldı.
— Moldova’ya Bağlı Gagauz Özerk Yerinde Başkanlık seçimlerinin tarihi belirlendi; 22 Mart 2015. Seçimlerin ilk turunda sonuç alınamazsa, ikinci tur 5 Nisan’da gerçekleştirilecek. Komrat, Çadır Lunga ve Vulkaneşt şehirleri ile 19 köyden oluşan Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi, içişlerinde serbest, dışişlerinde ise Moldova’ya bağlı. Gagauzlar toplam 350 bin kişi ile Balkanlardaki tek Hıristiyan Türk toplumu. Adları Hıristiyan soyadları ise Türkçe olan Gagauzların büyük bir bölümü Moldova toprakları içinde yer alan Gagauz yeri özerk bölgesinde yaşıyor.
— Kırgızistan yeni yılı “Milli Ekonomiyi Güçlendirme” yılı ilan etti. Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev’in imzaladığı kararla, ülkede yeni bir ekonomik seferberlik başlatılması planlanıyor. Atambayev, imzaladığı bu kararla hükümete ve yerel yönetimlere, çeşitli görev ve sorumluluklar yüklüyor. Ekonomik istikrar anlamında önemli adımların atıldığı ülkede hedeflenen; yeni işletmelerin kurulması, istihdam sağlanması, ücretlerin artırılması, enerjiyi geliştirme ve hayat standartlarını iyileştirme. Bu kapsamda enerji, tarım, ulaştırma gibi sektörlerde 24 milli proje uygulanmaya başlandı.
— Kırgızistan’da refah seviyesindeki yükseliş yaşam süresini uzattı. Ülkede ortalama insan ömrünün, son beş yılda 10 yaş daha uzayarak 70 yaşa ulaştığı bildirildi. Kırgızistan Milli İstatistik Komitesinin son verilerine göre ülkede, 65 yaş ve üzerinde yaklaşık 250 bin kişi yaşıyor. Kırgızistan’da yaşlı nüfus sayısının her geçen yıl artması yaşlıların sorunlarıyla yeterince ilgilenilmemesini de gündeme getirdi. Kırgızistan’da, yaşlılık hastalıkları bilim dalında özel bir merkez kurulması planlanıyor.